Kısırlık bir yıl süren düzenli birlikteliğe rağmen hamile kalamadığınız anlamına gelir. 35 yaşın üzerinde bir kadınsanız kısırlık tanımındaki süre 6 aydır. Doğal süreçte gebe kalmaya çalışan çiftlerin % 80 ila % 90 nın 1 yıl sonra ve % 95'inin 2 yıl içinde gebe kalması beklenir.
Çiftlerin % 17'si yumurtlama yetmezliği, tüp hasarı veya endometriozis veya düşük sperm sayısının neden olabileceği kısırlık nedeniyle yardım arayışındadır.
Bu yazımızda kısırlık nedir? kısırlık nedenleri nelerdir? kısırlık belirtileri nedir? kısırlık tedavisi nasıl yapılır? gibi sorularınızın cevaplarını bulabilirsiniz.
Kısırlık nedir? sorusunun yanıtı klinik olarak bir çiftin en az bir yıl korunma yöntemi kullanmaksızın beraberliğe rağmen hamilelik yaşanmaması durumudur. Gebe kalabilen ancak hamileliğini tamamlayamayan kadınlara da kısırlık teşhisi konulabilir.
Hiç hamile kalamamış bir kadına birincil kısırlık (primer infertilite) teşhisi konulur. Geçmişte en az bir başarılı hamileliği olan daha sonra gebe kalamayan bir kadına ise ikincil kısırlık (sekonder infertilite) teşhisi konulur.
Kısırlık vakalarının geri kalan üçte biri ise erkek ve kadın kısırlığının bir kombinasyonundan kaynaklanabilir yada bilinen bir nedeni olmayabilir. Semen analizi, yumurtlama testleri ve tüp açıklığı dahil olmak üzere standart araştırmaların herhangi bir büyük anormalliği tespit edemediği kısırlığa tanımlanamayan infertilite denir.
Açıklanamayan infertilite, i kısırlığı olan çiftleri tanımlamak için kullanılan bir terimdir.
Kısırlık nedenleri incelenecek olursa bu sebeplerin kadına ve erkeğe bağlı kısırlık sebepleri olarak gruplandırılması uygun olur. Kısırlık nedenleri aynı anda hem kadın ve hem erkek kaynaklı olabilir. Kısırlık nedeni tüm yapılan testlere rağmen tespit edilemeyebilir.
Fertilizasyon yada döllenme rahim ağzından geçen spermlerin fallop tüplerine ulaşması ile bu bölgede yumurtalıktan gelen yumurta hücresi ile karşılaşması sonucu meydana gelir.
İmplantasyon ise döllenen yumurtanın embriyo haline gelip rahime düşerek rahim iç zarı olan endometrium tabakasına tutunmasıdır.
Yumurtlama bozuklukları tek gen bozukluğu kaynaklı olabilir. Erken yaşta yumurtalık yetmezliği, yumurtalık disgenezi, yumurta olgunlaşma kusurları, erken embriyo gelişimi durması, polikistik yumurtalık sendromu (PKOS) ve tekrarlayan gebelik kaybında da tek bozuklukları tespit edilebilir. Yumurtlama bozuklukları tek başına kadın kısırlığı nedenlerinin üçte birini oluşturur.
Fallop tüpünün anatomisi, embriyolojik gelişiminden başlayarak komplekstir. Fallop tüp içindeki haraketli silia yapısı küçük tüycüklerden oluşan yapısı ile döllenme bölgesine yumurta nakil sürecinin anahtarıdır.
Tubal kısırlığın birçok nedeni vardır. Bunlar arasında enfeksiyonlar (klamidya, Gonore ve genital tüberküloz) intrauterin kontraseptif cihazlar (spiral) endometrioz ve abdominal cerrahi sonrası komplikasyonlar sayılabilir.
Klamidya ve gonore, kasık enfeksiyonu (pelvik inflamatuar hastalık (PID)) ve kısırlığın önemli önlenebilir nedenleridir. Tedavi edilmeyen klamidya hastalarının yaklaşık% 10-15'i kasık enfeksiyonu geliştirir.
Klamidya ayrıca herhangi bir semptom olmaksızın fallop tüpü enfeksiyonuna neden olabilir. Üst genital sistemdeki kasık enfeksiyonu ve "sessiz" enfeksiyon, fallop tüplerinde, rahimde ve çevresindeki dokularda kalıcı hasara neden olarak kısırlığa yol açabilir. Kasık enfeksiyonu ile ilgili detaylı bilgi için linki tıklayabilirsiniz.
Çikolata kisti hastalığı ya da endometriozis, üreme çağındaki kadınlarda sık görülen bir durumdur. Ağrıya ek olarak endometriozis de doğurganlığı azaltabilir. Endometriozisli kadınlarda kısırlığın nedenleri yapışıklıklar ve fibrozise bağlı anatomik bozulmalardan endokrin anormalliklere ve immünolojik rahatsızlıklara kadar değişebilir.
Bazı durumlarda, çeşitli patofizyolojik rahatsızlıklar, şimdiye kadar tam olarak anlaşılmamış mekanizmalar aracılığıyla etkileşime girerek kadın kısırlığının önemli bir sebebi olabilir.
Kadın kısırlığı ile ilgili başvuran hastaların %40-45 in de çikolata kisti hastalığı tespit edilebilir. Bu konuda daha detaylı bilgiye ulaşmak için çikolata kisti ameliyatı sayfası linkimizi tıklayabilirsiniz.
Kadın kısırlığı yaratan riskli durumları özetleyecek olursak;
Kadın kısırlığına yol açabilecek hastalıkları listeleyecek olursak;
Bazı ilaçlar ve tedavilerin kadın kısırlığı için önemli riskler ve üreme için olumsuz sonuçlar yarattığı bilinmektedir. Bunları sıralayacak olursak;
Kadın kısırlığının tedavisinde yumurtanın büyümesinin takibi, sperm değerleri yeterli ise zamanlı ilişki önerileri, aşılama ile rahim içine enjekte edilen spermle yumurtlayan yumurtanın buluşturulması (inseminasyon, suni dölleme) gelişen yumurtaların toplanarak laboratuar şartlarında Tüp Bebek işlemine tabi tutulması gibi yöntemler kullanılabilir. Bu yöntemler de birçok farklı ilaç kullanılabilir.
Özetle bu tedavilerden elde edilecek sonuçlar kısaca aşağıda yer almaktadır.
Kadında kısırlık testleri denince kadının üreme hormonlarının ve yumurta rezervinin kan hormon testi ile değerlendirilmesi, yumurtlamanın ultrasonda görüntülenmesi, rahim anomalilerinin ve tüplerin histerosalpingografi, ofis histeroskopi ve salin infüzyon sonografi ile değerlendirilmesi anlaşılır.
Adet dönemi FSH ve LH nın artmaya başlamasıyla başlar. Bu hormonlar yumurtalıktan östrojen salınımına neden olur. Eğer yumurtalık hormonları yeterli ise Östrojendeki artış, hipofiz bezinize FSH üretmeyi bırakmasını ve daha fazla LH üretmeye başlamasını iletir. LH salgılanması artışı yumurtlama adı verilen bir süreç olan yumurtanın yumurtalıktan salınmasına neden olur.
Boş folikülde hücreler çoğalır ve onu bir korpus luteuma dönüştürür. Bu yapı, hamileliği sürdürmek için gerekli bir hormon olan progesteronu serbest bırakır. Gebelik oluşmazsa progesteron seviyeleri düşer ve döngü yeniden başlar.
Rahimin anatomik anormallikleri olana septum, arkuat rahim, çift rahim, T-rahim gibi durumlar ile tüplerin tıkalı olup olmadığını gösterir. Rahim ağzından kontrast madde verildiği anda kasık bölgesinin filmi çekilir yada floroskopi ile kayıt alınır. Anestesi olarak lokal anestezi yada sedasyon anestezisi ile yapılabilir.
Kamera ile rahim içine girilerek yapılan incelemedir. Özellikle başarısız tüp bebek transferlerinden sonra, rahim içi polip ve miyomların temizlenmesi için önerilen yaklaşımdır.
Rahim iç duvarını ve tüplerin ultrason cihazında rahim ağzından verilen sıvı yardımıyla görüntülenmesidir. Rahim boşluğunu iyi gösterir. Radyoopak Kontrast madde kullanılırsa tüplerde değerlendirilebilir.
Erkek kısırlığının nedenleri;
Sperm ile bozukluklar;
Erkek kısırlığı riski yaratan nedenlerin çoğu kadında da kısırlık riskini artırır. Bunları özetlersek;
Bazı tıbbi durumlar erkek kısırlığı yaratabilir. Bu durumlar;
Erkek üreme hücrelerini olumsuz etkileyen ilaçlar;
Erkek kısırlığında temel olay spermin yeterli miktarda, sağlıklı olarak üretilmesi ve boşaltılmasıdır.
Erkeklerde kısırlık testleri öncesinde fizik muayenede penis ve testisler incelenmelidir. Hastanın tıbbi hikayesi alınır, yaşam tarzı ve cinsel hayatı sorgulanır. Tıbbi hikayede aldığı ilaçlar, cinsel geçişli enfeksiyon öyküsü ve geçirilmiş cerrahiler sorgulanır. Erkeğin egzersiz yapıp yapmadığı yada uyarıcı madde kullanımı kayda alınır.
Erkeğin cinsel hayatı sorgulanırken erektil disfonksiyon, geç boşalma ve retrograd ejakulasyon sorgulanmalıdır.
Sperm örneği farklı örneklerde farklı sonuçlar verdiği için birden fazla kere semen örneği verilmesi önerilebilir. Sperm örneklerinin %2 sinde anormal sperm sonuçlarıyla karşılaşılabilir.
Sperm değerlendirmesinde;
Sperm değerlerinde azalmış konsantrasyon sıklıkla hareketlilik ve morfolojide bozukluk ile karakterizedir.
Hipofiz bezi, hipotalamus ve testisler sperm üretiminde birlikte çalışır. FSH ve LH hipofiz bezinde üretilir, testisten testesteron üretiminde birlikte çalışır.
FSH sperm üretimine katkıda bulunur. Yüksek değerleri testislerin radyasyon yada kemoterapi nedenli zarar görmüş olup çalışmadığını gösterir. Düşük FSH değerleri ise spermin hiç üretilmediğini gösterir.
LH hipofiz bezinde üretilir ve testislerde Leydig hücrelerine bağlanarak sperm üretimi için gerekli testesteronun salgılanmasını sağlar. LH değerleri GnRH (gonadotropin salınımını artıran hormon) enjeksiyonu yapılarak test edilebilir. Bu şekilde hormonal problemin yeri tespit edilir.
Testesteron sağlıklı düzeyi 300-1000 ng/dl arasında değişebilir. Erkekte 40 yaşından sonra her yıl testesteron düzeyi %1 düşer.
Anatomik yapının yada tüp tıkanıklıklarının araştırılması için bazı görüntüleme teknikleri kullanılması gerekebilir.
Ultrason probu testis üzerinde gezdirilerek testisteki enfeksiyon, kist, sıvı birikimi ve tümörler tespit edilebilir. Ultrason aynı zamanda testis torsiyonu ve varikosel i tespit edebilir.
Rektuma yerleştirilen ultrason probu ile prostat ve vaz deferens deki tıkanıklık değerlendirilebilir.
Genellikle sperm, vücudun geri kalanı ve bağışıklık sistemiyle temas etmez. Bununla birlikte, yaralanma, ameliyat veya prostat bezi enfeksiyonları vücut bağışıklık sistemini etkileyebilir.
Sperm bağışıklık sistemiyle temas ettiğinde vücut anti-sperm antikorları üretir. Antikorlardan etkilenen sperm seviyesi ne kadar yüksekse, spermin yumurtayı dölleme şansı o kadar düşük olacaktır.
Testis biopsisi diğer testlerden sonuç alınamazsa önerilen bir yaklaşımdır. Bu testte ya iğne ile ya da küçük bir kesikle testisten bir numune alınır. Testis biyopsisinin sonuçları sperm üretiminin normal olduğunu gösteriyorsa, kısırlığın bir tıkanıklıktan veya sperm taşınmasıyla ilgili başka bir sorundan kaynaklandığı düşünülür.
Tüp bebek tekniklerinin gelişmesiyle kısırlığın genetik nedenleri üzerine olan araştırmalar genişlemiştir. Sperm üretimiyle ilgili ciddi bozuklukları olan erkeklerin yüzde 10-15 inde genetik anormallikler tespit edilmiştir.
DNA üzerinde yapılan genetik testler, özellikle azospermi (menide sperm bulunmayan) veya oligozoospermi (düşük sperm sayısı) olan erkeklerde kromozomal anormallikleri ayırt eder.
Testis biopsisi sonucu kesin tanıya gidilir, gereksiz cerrahi veya tıbbi tedavilerden kaçınılır, sonraki adımlar konusunda plan yapılabilir.
Kısırlık tedavisi ile birçok kadın doğum uzmanı uğraşmaktadır. Buna karşın yumurtaların yumurtlama ilaçları ile geliştirilip toplandığı tüp bebek tedavisi uygulamaları Üreme Tıbbı ve Endokrinolojisi yani Tüp Bebek Uzmanlarının konusudur.
Kısırlık tedavisi fiyatları tamamen kısırlık nedenine ve yapılacak işlemlere göre değişmektedir. Tüp bebek işlemleri anlaşmalı laboratuarlarda, ameliyatlar ise anlaşmalı özel hastanelerde gerçekleştirilmektedir.
Kısırlık tedavisinde en iyi doktoru seçerken doktorun özgeçmişinde Üreme tıbbı ve Endokrinolojisi yani Tüp Bebek konusunda sertifikalandırılmış ve deneyimi olması hızlı bir şekilde sonuç alınmasını sağlar.
Referanslar
